Spitsbergen: een archipel op de rand van het Noordpoolgebied

Sommigen zeggen dat het landschap er onherkenbaar is veranderd, zeker vergeleken met vijftig jaar geleden. Toen onderzochten Ko de Korte en mede-expeditiegenoten op Edgeøya, het oostelijke eiland van Spitsbergen, een jaar lang ijsberen. De eilandengroep warmt 1 tot 2 graden per tien jaar op (ruwweg tien keer zo snel als Nederland). Het is daarmee de hotspot van klimaatopwarming, dus onverwacht zijn de veranderingen niet. Afgelopen maand deden vijftig voornamelijk Nederlandse wetenschappers onderzoek naar de veranderende omstandigheden op Spitsbergen. De eerste indrukken zijn duidelijk: grote verschillen vergeleken met zeven jaar geleden, de eerste SEES-expeditie (Scientific Expedition Edgeøya Svalbard).

Grote verschillen met 7 jaar geleden

Zelfs in een relatief kort periode van zeven jaar zijn de veranderingen onmiskenbaar: vegetatie die nauwelijks herkend wordt, ijsberen die het land in bezit hebben genomen omdat ze het terugtrekkende zee-ijs gemist hebben, temperaturen ruim boven de 10 °C en afbrokkelende gletsjers. 

De landschappelijke veranderingen over een iets langere periode zijn volgens poolveteraan een SEES-deelnemer Ko de Korte zelfs dramatisch te noemen: gletsjers hebben zich tientallen kilometers teruggetrokken door de oplopende temperaturen van zowel de atmosfeer als de zeeën rondom Spitsbergen. Hierdoor zijn kakelverse eilanden tevoorschijn gekomen en ontstaan nieuwe scheepsroutes. Het zal niet lang meer duren voordat de Hornsund – een prachtig fjord in het zuiden van Spitsbergen – een bevaarbare doorvaart wordt, zodat schepen de omweg rond de zuidpunt van de archipel kunnen vermijden (figuur 2). “We gaan geen uitstervende gletsjers meer bekijken,” zegt een geëmotioneerde expeditieleider bij het zoveelste afbrokkelende ijsveld.

Onderzoek naar allerlei aspecten van het veranderde milieu

KNMI-wetenschappers aan de SEES-expeditie onderzoeken de luchtvervuiling in het Arctische gebied, en of dat in de laatste jaren is toegenomen. Daarnaast worden er door wetenschappers reconstructies van het verleden klimaat in meren gemaakt, methaanmetingen in diezelfde meertjes, het micro-dierenleven in het water en op land bestudeerd, vegetatie, rendieren, vogels, permafrost, gletsjers, afval op de stranden, verspreiding van microplastics en ga zo maar door. Nagenoeg alle aspecten van het veranderende milieu worden nauwkeurig onderzocht, en, waar mogelijk, vergeleken met de resultaten van zeven jaar geleden. 

Voor de onderzoekers is Spitsbergen eigenlijk een ideaal “laboratorium”, juist omdat de veranderingen zo snel gaan. Toch is de sfeer tijdens de SEES-expeditie ingetogen, onder de indruk van het kennelijke besef dat we het voorland van het Arctische gebied bekijken. En van het gegeven dat de nieuwverworven kennis wellicht al achterhaald is voordat de meting überhaupt heeft plaatsgevonden.

Toekomst van dit poolgebied

Tientallen cruiseschepen doorkruisen elke zomer de archipel van Spitsbergen. Iedereen wil nog een laatste glimp van het poolgebied opvangen, zo lijkt het, voordat het over de rand van de Arctic kukelt. 

De SEES-expeditie heeft een enorme hoeveelheid waardevolle gegevens opgeleverd, waar de diverse onderzoekers nog maanden- en jarenlang op gaan studeren. En die inzichten geven in hoeverre het milieu het opwarmende klimaat kan bijbenen. Wellicht volgt over een aantal jaar nog een derde SEES-expeditie, en daarna een vierde, een vijfde enzovoorts. Deze zijn een onmisbare bron van kennis in de hotspot van ons veranderende klimaat.

KNMI-klimaatbericht door Richard Bintanja